آ یا می دانید اسکیزو فرنی چیست؟
اسکیزوفرنی از گیج کننده ترین و ناتوان کننده ترین اختلال های روانی است. اسکیزوفرنی یک سندرم و از نوع بالینی محسوب می شود.اگر بخواهیم اختلالی را نام ببریم که بیشتر با مفاهیم دیوانگی و جنون تطابق بیشتری داشته باشد،همین اسکیزوفرنی است. در این اختلال بیمار نمی تواند به روابط معنا بدهد،بین افکار و هیجانهای بیمار همخوانی وجود ندارد و آخر اینکه ذهن بیمار پر از اندیشه های غلط و مفاهیم غیر منطقی است .امیل کراپلین اولین کسی بود که در 1893 میلادی ، این اختلال را به عنوان یک سندرم توصیف کرد. اما مفاهیم جدید درباره این بیماری بیشتر توسط ایوجی بلوئر و کورت اشنایدر شکل گرفته است امیل کراپلین فقط به عنوان یکی از پیشگامان روان پزشکی جدید این اختلال را به عنوان زوال عقل زود رس بیان کرد و کمی در مورد حالات آن توصیف و تشریح کرد.
ایوجن بلوئر یک روانپزشک سوئیسی بود که این اختلال را به عنوان «دیمنشیاپریگوس»نام گذاری کرد.اسکیزوفرنی یک واژه یونانی محسوب می شود و اگر بخواهیم این کلمه را تجزیه کنیم اسکیزو به معنی دو نیمه شدن و فرن به معنی مغز است .بلوئر اعتقاد داشت که ویژگی اصلی این سندرم گسسته شدن کارکردهای مغز می باشد. کارکردهای مغز شامل شناخت ،احساسات و پاسخهای هیجانی و رفتار می باشد.علاوه بر این بلوئر معتقد بود که اسکیزوفرنی دارای چهار ویژگی اصلی می باشد که امروزه این چهار ویژگی تحت عنوان چهار A بلوئر معروف است چهار A Aبه این معنی است که اول هر اختلال با حرف A شروع می شود. این چهار ویژگی عبارتند از:1- همخوانیها (Associotion ) 2- عاطفه (Affect ) 3- دو گانگی احساس یا دو سوگرایی (Ambivalence ). 4-در خود ماندگی (Autism ). یکی دیگر از کسانی که در توسعه و گسترش مفاهیم جدید اسکیزوفرنی تاثیر بسیار داشت، کورت اشنایدر روان پزشک آلمانی است . قابل توجه ترین سهم اشنایدر ، متمایز ساختن برخی ویژگی بود که هسته ای اصلی تشخیص اسکیزوفرنی محسوب می شود .این ویژگی ها تحت عنوان نشانه های مرضی درجه اول و نشانه های مرضی درجه دوم محسوب می شوند کورت اشنایدر معتقد بود نشانه های درجه اول ،فقط مختص این اختلال است ولی نشانه های مرضی درجه دوم را نه فقط در اسکیزوفرنی بلکه در سایر سایکوزها و اختلالات غیر سایکوتیک از قبیل اختلالات شخصیت ، می توان یافت .نظریه های کراپلین ، بلوئر و اشنایدر در فرم اصلاح شده نظام تشخیصی DSM موثر واقع شده است.
1- سایکوزهای کوتاه مدت:
با اینکه برخی افراد در حوزه روانپزشکی ، تمایل دارند که رفتار سایکوتیک را به اسکیزوفرنی پیوند بدهند ولی حمله های سایکوتیک کوتاه که تا حد اسکیزوفرنی پیشرفت نمی کنند وجود دارد. در DSM IV اختلال سایکوتیک کوتاه مدت یا زودگذر ، در مورد نوعی اختلال سایکوتیک که از یک روز تا یک ماه به طول می انجامد به کار رفته است . نوع دیگری از این سایکوتیک نیز وجود داردکه تحت عنوان سایکوتیک زود گذر پس از زایمان نامیده می شود. این اختلال در چهار هفته اول بعد از وضع حمل ظاهر می شود.
2- اختلال اسکیزوفرنی شکل :
دراین اختلال رفتارهای نا بهنجار شبیه اسکیزوفرنی دیده می شود، اما مدت آن کمتر از شش ماه و دست کم یک ماه است.
3- اختلال اسکیزو افکتیو :
طیف اسکیزوفرنی می تواند شامل این اختلال نیز باشد. این اختلال عبارت است از رفتارهای سایکوتیک دوام دار و آشفتگی های خلقی که شبیه آن در اختلالات خلق دیده می شود مانند مانی و افسردگی این اختلال یک اختلال نافذ بوده و تاثیر وسیعی بر جریانهای روانشناختی از قبیل شناخت ، عاطفه و رفتار می گذارد . از نظر سنتی اسکزوفرنی را اختلال در تفکر می باشد برخلاف روانپزشکان ، نظام تشخیص (DSM ) هیچ تاکیدی ندارد که کدام یک از این علائم اصلی هستند یا نه ، بلکه بیشتر بر وجود توهم و هذیان از ویژگی های بارز این اختلال است . که هر کسی می تواند متوجه این حالات عجیب و غریب بشود (کسانی که حداقل چند واحد آسیب روانی گذرانده باشند).
4- هذیان:delusion:
یک ویژگی مهم اسکیزوفرنی وجود هذیان است . باور هایی که با واقعیت هماهنگ نمی باشند . ما در این مبحث فقط به محتوی هذیانها اشاره می کنیم ، چرا که آنها بیشتر حائز اهمیت هستند .
1- هذیان گزند وآسیب: در این هذیان شخص باور دارد که در معرض تهدید یا توطئه قرار دارد .
2- هذیان کنترل شدگی : این اعتقاد که افراد دیگر افکار و احساسات و اعمال شخص را ، کنترل می کنند.
3- هذیان اشاره : در این هذیان شخص باور دارد که زندگی وی در مجلات وروزنامه ها وتلویزیون منعکس می شود .
4- هذیان گناه وتفسیر: شخص باور داردکه گناه غیر قابل بخششی مرتکب شده و یا آسیب بزرگی بر دیگران وارد ساخته است.
5- هذیان خود بیمار انگاری: اعتقاد به اینکه شخص از یک بیماری بدنی پنهانی رنج می برد . البته اگر بخواهیم بین این هذیان و اختلال خود بیمار انگاری که جزو گروه اختلالت سوماتوفرم (شبه جسمی ) است، تفکیک قائل شویم ، با یک مثال این تفکیک را توضیح می دهیم : در حالی که یک فرد خود بیمار انگار از بیماری کبد یا تومور مغز شکایت می کند، بیمار اسکیزو فرنیک ادعا می کند که کبد وی تکه تکه شده و مغز وی کپک زده است یعنی طرز فکر بیمار در این دو مورد فرق می کند این هم بر می گردد به اختلال تفکر که ویژگی اسکیزوفرنی است .
6-هذیان نیستی : شخص باور دارد که دیگران یا کل جهان دیگر وجود ندارد.
7- هذیان بزرگ پنداری : شخص اعتقاد دارد که یک فرد مشهور و قدرتمند است ، چینن هذیانی ممکن است بصورت یک هویت خیالی پایدار تبلور پیدا کند.
توهم : Hallucination:
بسیاری از بیماران مبتلا به اسکیزو فرنیک چیزهای را که ادراک می کنند که وجود ندارد . این ادراکها چون با وجود محرکهای خارجی مناسب هماهنگ نیست، توهم نامیده می شود.توهم ها در کنترل شخص نبوده و خود به خود اتفاق می افتند . اسکیزو فرنیک های بسیاری تشخیص می دهند که صداهای که می شنوند (فقط در سرآنها) هستند. در بین توهمها ، توهمهای شنوایی معمولترین هستند وپس از آن توهمهای دیدار ی وسپس توهمهای حسی دیگر دیده می شوند. البته این که می گوئیم توهم شنوایی بیشترین درصد را شامل می شود ، به این خاطر است که تخقیقات نشان می دهند: 50% بیماران دچار توهم شنوایی هستند ولی فقط 9% درصد از بیماران دچار توهم دیداری هستند.
انواع مواد
- تریاک و مشتقات آن و نیز داروهای مخدر صناعی مانند پتی‌دین و بعضی چسبهای صنعتی.
- مواد محرک مانند کوکائین که محرک قشر مغز می‌باشد و آمفتامین.
- مواد توهم‌زا که فعالیت روانی را مختل و ایجاد توهم می‌کنند مانند: حشیش ، ال. اس. دی، مسکالین و پسیلوسیلین.
- خواب‌آورها مانند باربیتوریکها و همچنین داروهای ضداضطراب و آرام‌بخش مانند مپروبامات و بنزودیازپین‌ها که با مصرف طولانی و مکرر ممکن است وابستگی جسمانی و روانی ایجاد کنند و به هنگام ترک دارو علایم ترک اعتیاد را آشکار سازند.
تریاک و مشتقات آن
تریاک شیرابه سفت شده‌ای است که از گیاهی به نام کوکنار یا خشخاش گرفته می‌شود. برای تهیه تریاک کپسول نارس خشخاش را تیغ می‌زنند و با روشهای خاصی شیرابه‌ها را جمع‌آوری و آماده مصرف می‌کنند. رنگ تریاک معمولا قهوه‌ای و بوی آن نافذ و قوی است. هرچند تریاک در دست پزشک دارویی موثر برای درمان بیماریهاست و مشتقات آن در بسیاری داروها از جمله برخی شربتهای سرفه وجود دارد اما مصرف نادرست آن فاجعه می‌آفریند و تریاکی‌ها همگی دچار عوارض متعدد می‌شود. با مصرف تریاک ابتدا نوعی نشاط و خوشحالی زودگذر به شخص دست می‌دهد. پس از آن مرحله منفی آغاز می‌شود که فرد را برای بدست آوردن آن حالت خوش اولیه به مصرف مجدد تریاک وا می‌دارد.حرکات ارادی معتاد پس از مرحله اول کند می‌گردد و شخص نسبت به امور بی‌تفاوت می‌شود. اراده تریاکی سست و متزلزل و گریز از دام اعتیاد برایش مشکل است. معتاد از لحاظ اجتماعی و اخلاقی به قهقرا می‌رود و با زیر پا گذاشتن ضوابط اخلاقی و قوانین و مقررات همه فعالیت خود را پیرامون بدست آوردن ماده مخدر متمرکز می‌سازد. در صورتی که ماده مخدر به معتاد نرسد دچار علایم خماری می‌شود و نشانه‌هایی مانند خمیازه ، آبریزش از بینی، عطسه ، عرق زیاد ، تپش قلب ، لرز ، بی‌قراری و اضطراب در او بوجود می‌آید. با ادامه محرومیت ، عوارض شدیدتر و استفراغ ، اسهال ، بی‌اشتهایی ، دردهای شدید پشت و شکم و عضلات دست و پا به عوارض دیگر افزوده می‌شود.
تریاک در انسان سبب مسمومیت حاد و مزمن می‌شود. در مسمومیت حاد که خیلی سریع بروز می‌کند ابتدا مرحله تحریکی فرا می‌رسد، بیمار دچار سردرد ، سرگیجه ، سنگینی سر می‌شود و سپس احساس تشنگی شدید می‌کند. آنگاه بیمار به خواب عمیق فرو رفته و به طرف مرگ سیر می‌کند. مردمک چشم تنگ می‌شود و دیگر به تحریک با نور پاسخ نمی‌دهد. تنفس نیز خیلی آهسته می‌شود و از 4 تا 5 نفس در دقیقه تجاوز نمی‌کند. مرگ ممکن است در طی چند دقیقه تا چند ساعت در اثر اغما و وقفه تنفس پیش آید. گاهی نیز مسموم با یک بهبودی زودگذر چند روز زنده مانده و سرانجام جان می‌سپارد. در گذشته بسیاری از مسمومیت‌ها و خودکشی‌ها با تریاک انجام می‌گرفت. مسمومیت و مرگ با تریاک فراوان مشاهده می‌شود. مسمومیت مزمن در نزد معتادان دیده می‌شود. آلکالوئیدهای مهم تریاک را که عبارتند از مرفین ، کدئین ، نارسئین، نارکوتین و پاپاورین می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد: مرفین مهمترین آلکالوئید تریاک و دارای طعمی تلخ است.
هروئین
یکی از مشتقات مرفین ، هروئین است که از استیله شدن مرفین به‌دست می‌آید. مرفین داروی ضد درد باارزشی است که برای تسکین دردهای حاد و شدید بکار می‌رود. کدئین ، پس از مرفین ، از آلکالوئیدهای مهم تریاک محسوب می‌شود و اثر تخدیر کننده ندارد و برای تسکین سرفه مورد استفاده قرار می‌گیرد. موارد اعتیاد به کدئین به‌ندرت مشاهده شده است.بنابراین در بین آلکالوئیدهای تریاک ، هروئین به عنوان خطرناک‌ترین ماده مخدر شناخته می‌شود. اعتیاد به هروئین بسیار قوی و خطرناک است و مصرف آن وابستگی شدید جسمی و روانی ایجاد می‌کند. هروئین از راه استنشاق ، تزریق زیرجلدی و تزریق درون سیاهرگی استفاده می‌شود. از آنجا که فروشندگان مواد مخدر ، برای سود بیشتر ، هروئین را با گنه‌گنه ، گچ ، لاکتوز ، نمک و مواد دیگر مخلوط می‌کنند، در نتیجه هروئین ناخالصی که به‌دست معتاد می‌رسد بیش از 5 درصد هروئین خالص ندارد. ناخالصی‌های هروئین و نیز غیراستریل بودن سرنگ تزریق ، یکی از علل مرگ معتادان است که تاکنون هزاران نفر جوان را از پای درآورده است.
پس از آنکه فرد با مصرف هروئین احساس سرخوشی و لذت کرد ناگزیر به ادامه مصرف آن می‌شود و با احساس لزوم استعمال از لحاظ جسمی و روانی به دارو وابسته می‌شود. معتاد درمی‌یابد که اگر به دارو دسترسی نداشته باشد اضطراب ، بی‌قراری و عوارض دیگر در او بروز می‌کند. این وابستگی سبب می‌شود که نه تنها مصرف دارو را ادامه دهد، بلکه هربار مقدار مصرف را نیز اندکی افزایش دهد تا به آن اثری که اولین‌‌بار با مصرف هروئین دست یافته است، برسد. به این ترتیب معتاد مادام که از هروئین استفاده می‌کند خود را سرخوش و راضی می‌پندارد و هنگامی که به آن دسترسی ندارد دچار بی‌قراری ، اضطراب ، تنش ، خمیازه و افزایش تحریک‌پذیری می‌شود. افراد معتاد به‌تدریج ضعیف و پژمرده می‌شوند و در اثر اختلالات روحی و روانی میل به کار را از دست می‌دهند. در واقع همه فعالیتهای معتاد برای به‌دست آوردن دارو برای نوبت دیگر صرف می‌شود و در این راه از دروغ ، دزدی و پشت‌پا زدن به همه قیدهای اخلاقی و اجتماعی ابایی ندارد.
کوکائین
کوکائین از برگ کوکا به‌دست می‌آید. کوکا بوته‌ای است از جنس اریتروکسیلوم ، که دارای برگ‌های ساده و همیشه سبز است. برگ کوکا دارای دو نوع تانن است و از مدتها پیش در آمریکای جنوبی و مکزیک افراد فقیر برای رفع گرسنگی آن را می‌جویده‌اند. اما کوکائین که سمی و خطرناک است، نه برای رفع گرسنگی ، بلکه برای اثر محرکی که دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. کلریدرات کوکائین دارای اثر بی‌حس کننده موضعی است و از این خاصیت آن برای تسکین درد و بی‌حس کردن موضع برای عمل جراحی استفاده می‌شود. کوکائین محرک قشر مغز و دستگاه عصبی مرکزی است. مصرف آن سبب تهییج و بی‌خوابی می‌شود و به توهم و هذیان می‌انجامد. هرچند کوکائین از نظر فیزیولوژیک اعتیادآور نیست، اما از لحاظ روانی شخص را به دنبال خود می‌کشاند و استفاده از آن همان عواقب فردی و اجتماعی را که مواد اعتیادآور دارند، به بار می‌آورد.افرادی که کوکائین مصرف می‌کنند ابتدا احساس سرخوشی و نشاط می‌کنند و خود را سعادتمند و نیرومند و توانا به انجام کارهایی که به‌طور معمول قادر به انجام آنها نیستند، می‌پندارند. حالت تحریکی ، بی‌قراری ، اضطراب ، ترس ، پرحرفی ، بی‌خوابی ، هیجان و توهم و گیجی پس از مرحله اول گریبانگیر فرد می‌شود و قدرت واهی او رو به زوال می‌رود. از اینرو شخص به مصرف مجدد دارو می‌پردازد و دایره معیوب ادامه پیدا می‌کند. فرد کوکائینی ، معمولا دچار توهمهای حسی و هذیان است و گاه حتی دوستان خود را نیز به‌جا نمی‌آورد و اشخاص را به‌جای یکدیگر عوضی می‌گیرد.
آمفتامین‌ها
آمفتامین دارویی است که به عنوان محرک روانی شناخته شده است و چون سبب بی‌اشتهایی می‌شود در درمان چاقی نیز از برخی از انواع آن استفاده می‌شود. استفاده مداوم از آمفتامین نوعی اعتیاد با نشانه‌هایی چون بی‌اشتهایی ، کاهش وزن ، تندی ضربان قلب و تنفس ، لرزش ، افزایش تحریک‌پذیری ، بی‌خوابی و روان‌پریشی ایجاد می‌کند.حشیش
شاهدانه گیاهی است که در اکثر نقاط جهان می‌روید و بسته به محل رویش دارای تفاوتهایی می‌باشد. شاهدانه ، به‌ویژه شاهدانه هندی دارای یک ماده رزینی به‌نام کانابیس یا حشیش است که در کشورهای غربی و آمریکا ماری‌جوانا نامیده می‌شود. حشیش بوی قوی و طعم تند و خاصیت سکرآور دارد. حشیش یا کانابیس بر روی دستگاه عصبی مرکزی اثر می‌کند و استعمال طولانی آن به لاغری ، رنگ پریدگی ، ضعف و اختلالات روانی می‌انجامد.چند دقیقه پس از تدخین یا یکی دو ساعت پس از خوردن حشیش مرحله تحریکی آغاز می‌شود که طی آن فرد احساس خوشی و انبساط خاطر می‌کند. تحت تاثیر حشیش کنترل رفتار مختل می‌شود و پرحرفی ، قهقهه و حس پرواز در بیمار پیش می‌آید. ادراک فرد از زمان و مکان مختل می‌شود و اختلال‌های حسی نیز پیش می‌آید. شخص دچار توهم و تصورات واهی می‌شود، محیط خود را غیر از آنچه که هست می‌بیند، دست‌های خود را پر و بال می‌بیند و حوض خانه را دریا. از اینرو حشیش را باید ماده خطرناکی تلقی کرد که اگرچه از نظر فیزیولوژیک وابستگی ایجاد نمی‌کند، اما چون وابستگی روانی به آن سبب می‌شود که فرد به طرف استفاده مداوم سوق داده شود باید به‌طور جدی با آن مبارزه کرد.
